Firmaların üretim stratejileri incelenirken geleneksel firma teorisi kullanılacaktır. Bu teori firmaların amacının karlarını maksimize etmek olduğunu söyler. Bunun dışındaki firma teorileri ileriki konularda işlenecektir.
Arzın arka planı değerlendirilmeden önce kısa dönem ile uzun dönemin ayrımı da yapılmalıdır. Şirketlerin üretim miktarları birtakım faktörlere bağlıdır. Örneğin beyaz eşya üreten bir fabrika için bu faktörler üretimin yapıldığı binalar, üretimi yapmaya yarayan makineler, bu makinelerin çalışmasını sağlayan enerji, makinelerin kullanılabilmesi için gerekli iş gücü ve işlenecek ham madde olarak sıralanabilir. Şirket üretim miktarını arttırmak isterse bu faktörlerden bazılarını hızlı bir şekilde değiştirebilir. Örneğin daha fazla ham madde alabilir, elektrik kullanımını arttırabilir veya işçilerine fazla mesai yaptırmayı ya da yeni işçiler almayı seçebilir. Fakat yeni makinelerin alınıp kurulması veya yeni binaların hizmete açılması zaman alacaktır. Belli bir dönem için değiştirilebilecek faktörlere değişken faktör, değiştirilemeyecek faktörlere sabit faktör denir. Faktörlerden en az birinin sabit kaldığı zaman dilimi kısa dönemdir. Tüm faktörlerin değişken olduğu zaman dilimi ise uzun dönemdir.
Kısa dönem ve uzun dönem kavramları farklı sektörlerde farklı zaman dilimlerine karşılık gelebilir. Misalen bir çiftçi için değiştirilmesi en zor olan faktör topraktır. Bahsi geçen çiftçi eğer yeni bir tarlayı bir sene içinde alabiliyorsa bu çiftçi için bir yılın altındaki zaman aralıkları kısa dönemdir. Fakat büyük bir otomotiv şirketi için en zor değiştirilebilecek faktör yeni bir fabrika inşa etmek olabilir ve bu da üç sene sürebilir. Bu durumda bu şirket için kısa dönem üç yılın altındaki zaman aralıklarını belirtir. Görüldüğü gibi farklı şirketler için kısa dönem ve uzun dönem ayrımı farklı şekillerde olabilir.
Kısa dönemdeki üretimde azalan marjinal getiri yasası ile karşılaşılır. Bu yasa diğer faktörler sabitken değişken bir faktörün giderek arttırılması sonucunda bu faktörün her yeni biriminin bir önceki birimden daha az fayda getireceği bir noktaya gelineceğini söyler.
Çok basit bir örnekle bu durum incelenebilir. Örnek olarak çay ekilen bir tarlayı ele alalım. Burada sabit faktör toprak ve değişken faktör de iş gücü olsun. Şöyle bir tablo ile karşılaşılabilir.
İşçi sayısı Toplam Ürün (ton) Ortalama Ürün (ton) Marjinal Ürün (ton)
0 0 0 0
1 2 2 2
2 5 2,5 3
3 10 3,33 5
4 18 4,5 8
5 24 4,8 6
6 27 4,5 3
7 28 4 1
8 27 3,375 -1
Tarlada kimse çalışmazken üretim olmaz. İlk işçilerden her biri bir öncekinden daha çok fayda getirir. Bunun sebebi yeni işçiler geldikçe çalışanların uzman oldukları alanda daha fazla çalışacak olmasıdır. Örneğin alınan ilk işçi çapalamada çok iyi sulamada kötü olabilir. Fakat tek başınayken her ikisini de o yapmak zorundadır. Alınan ikinci işçi iyi sulama yapıyorsa ilk işçi çapalama ikinci işçi de sulamada daha fazla rol alacaktır. Böylece iş gücünün verimi de artmış olacaktır. Fakat bir süre sonra her yeni işçinin getirisi azalacaktır ve sonunda toprağın üretebileceği azami noktaya ulaşılacaktır. Bundan sonra alınacak her işçi üretim miktarını düşürecektir. İşçiler birbirlerinin ayağına dolaşacak, belki aralarında daha fazla anlaşmazlık çıkacaktır.
Görüldüğü gibi toplam fiziksel ürün (TPP) dışında önemli iki veri daha vardır. Bunlardan birisi ortalama fiziksel üründür (APP). Bu değer toplam fiziksel ürünün kullanılan toplam değişken faktöre bölümü ile bulunur.
\(APP=\large{\frac{TPP}{Q_v}}\)
\(APP=\large{\frac{TPP}{Q_v}}\)
Bir diğer önemli veri de marjinal fiziksel üründür (MPP). Bu ise ilave değişken faktörün toplam fiziksel ürünü birim başına ne kadar değiştirdiğini gösterir.
\(MPP=\large {\frac{\Delta TPP}{\Delta Q_v}}\)
Yukarıdaki ilk grafikte değişken faktörle toplam fiziksel ürün arasındaki ilişki gösterilmiştir. Aşağıdaki grafikte ise değişken faktörle ortalama fiziksel ürün ve marjinal fiziksel ürün arasındaki ilişki gösterilmiştir.
İlk başta toplam fiziksel ürün değişken faktördeki artışla birlikte hızla artar. Eğim giderek dikleşir, çünkü marjinal fiziksel ürün, yani her bir yeni birimin getirisi olan ürün miktarı giderek artmaktadır.
Daha sonra azalan marjinal getiri yasası devreye girer ve marjinal fiziksel ürün azalmaya başlar. Bu nedenle toplam fiziksel ürün giderek azalan miktarlarda artmaya başlar. Bu da eğrinin eğiminin giderek düştüğü manasına gelir.
Marjinal fiziksel ürün azalmaya başlamasına rağmen ortalama fiziksel ürün artmaya devam eder. Bu marjinal fiziksel ürün ortalama fiziksel üründen fazla olduğu müddetçe böyledir. Marjinal fiziksel ürün eğrisi ile ortalama fiziksel ürün eğrisinin kesiştiği noktadan itibaren ortalama fiziksel ürün düşmeye başlar.
Bir süre sonra sabit faktörlerle elde edilebilecek maksimum ürün miktarına erişilir. Bu noktada marjinal fiziksel ürün sıfırdır ve bu kısımdan sonra marjinal fiziksel ürün sıfırın altında seyretmeye toplam fiziksel ürün de düşmeye başlar.
Eğer toplam fiziksel ürün değişken faktöre bağlı bir fonksiyon şeklinde ifade edilebiliyorsa ortalama fiziksel ürün ve marjinal fiziksel ürün analiz ile bulunabilir.
\(TPP=f(Q_v)\)
\(APP=\large {\frac{TPP}{Q_v}}\)
\(APP=\large {\frac{d(TPP)}{d(Q_v)}}\)
ÇÖZÜMLÜ SORULAR
\(MPP=\large {\frac{\Delta TPP}{\Delta Q_v}}\)
Yukarıdaki ilk grafikte değişken faktörle toplam fiziksel ürün arasındaki ilişki gösterilmiştir. Aşağıdaki grafikte ise değişken faktörle ortalama fiziksel ürün ve marjinal fiziksel ürün arasındaki ilişki gösterilmiştir.
İlk başta toplam fiziksel ürün değişken faktördeki artışla birlikte hızla artar. Eğim giderek dikleşir, çünkü marjinal fiziksel ürün, yani her bir yeni birimin getirisi olan ürün miktarı giderek artmaktadır.
Daha sonra azalan marjinal getiri yasası devreye girer ve marjinal fiziksel ürün azalmaya başlar. Bu nedenle toplam fiziksel ürün giderek azalan miktarlarda artmaya başlar. Bu da eğrinin eğiminin giderek düştüğü manasına gelir.
Marjinal fiziksel ürün azalmaya başlamasına rağmen ortalama fiziksel ürün artmaya devam eder. Bu marjinal fiziksel ürün ortalama fiziksel üründen fazla olduğu müddetçe böyledir. Marjinal fiziksel ürün eğrisi ile ortalama fiziksel ürün eğrisinin kesiştiği noktadan itibaren ortalama fiziksel ürün düşmeye başlar.
Bir süre sonra sabit faktörlerle elde edilebilecek maksimum ürün miktarına erişilir. Bu noktada marjinal fiziksel ürün sıfırdır ve bu kısımdan sonra marjinal fiziksel ürün sıfırın altında seyretmeye toplam fiziksel ürün de düşmeye başlar.
Eğer toplam fiziksel ürün değişken faktöre bağlı bir fonksiyon şeklinde ifade edilebiliyorsa ortalama fiziksel ürün ve marjinal fiziksel ürün analiz ile bulunabilir.
\(TPP=f(Q_v)\)
\(APP=\large {\frac{TPP}{Q_v}}\)
\(APP=\large {\frac{d(TPP)}{d(Q_v)}}\)
ÇÖZÜMLÜ SORULAR